Συνέντευξη του καθηγητή Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκου Θωμαΐδη: Ελαφρώς πτωτική η τάση του κορονοϊού στα λύματα του λεκανοπεδίου της Αττικής
Κύριε Θωμαΐδη θα θέλαμε να μας πείτε πώς γίνονται οι μετρήσεις για το ιικό φορτίο κορονοϊού στα αστικά λύματα; Πότε ξεκίνησαν και ποια είναι η διαδικασία;
Οι μετρήσεις για την ανίχνευση του RNA του SARS-CoV-2 στα λύματα ξεκίνησαν από τον Μάρτιο του 2020 και πιο συστηματικά από τον Αύγουστο. Πραγματοποιούμε συνεχώς μέχρι σήμερα, καθημερινές δειγματοληψίες από το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων της Ψυττάλειας (ΚΕΛΨ) που εξυπηρετεί τον πληθυσμό της Αθήνας και των περιχώρων. Παραλαμβάνουμε κάθε πρωί το σύνθετο 24ωρο δείγμα της προηγούμενης ημέρας και το μεταφέρουμε υπό ψύξη στο εργαστήριο όπου αρχίζει αμέσως η επεξεργασία του για την ανίχνευση του ιού. Απαιτούνται τρία βήματα μέχρι να έχουμε παραλάβουμε την ποσότητα του ιικού φορτίου που υπάρχει στα λύματα και συνεπώς τους καθημερινούς φορείς. Τα βήματα αυτά είναι η προσυγκέντρωση του δείγματος (concentration), η απομόνωση του ιικού φορτίου που περιέχεται στο προσυγκεντρωμένο δείγμα (extraction) και το η ανίχνευση (detection), δηλαδή η προσθήκη των κατάλληλων αντιδραστηρίων για την ανίχνευση του RNA του ιού με την τεχνική της RT-PCR. Αφού λάβουμε τα αποτελέσματα των αντιγράφων του ιού στο δείγμα από την ανάλυση, τα επεξεργαζόμαστε με στατιστικά μοντέλα που έχουμε αναπτύξει στο εργαστήριο και εξάγουμε τα αντίγραφα του γενετικού υλικού του ιού ανά 100.000 κατοίκους καθώς και τους καθημερινούς προβλεπόμενους πιθανούς φορείς.
Αυτή τη στιγμή τι δείχνουν οι μετρήσεις; Πόσοι κατά προσέγγιση είναι οι φορείς κορονοϊού στο λεκανοπέδιο της Αττικής;
Όπως αντιλαμβάνεστε εν μέσω καραντίνας και περιορισμού της κυκλοφορίας οι φορείς αναμένεται να είναι λιγότεροι από ότι στην κορύφωση του δεύτερου κύματος. Κάτι τέτοιο διαπιστώνουμε και εμείς με τα αποτελέσματα που έχουμε λάβει τις τελευταίες δύο εβδομάδες. Από την ανάλυση των μετρήσεων της τελευταίας εβδομάδας, ο εκτιμώμενος μέσος αριθμός των ενεργών φορέων είναι 11.400, αισθητά μειωμένος σε σχέση με τους περίπου 60.000 φορείς που εντοπίζαμε στην κορύφωση του δεύτερου κύματος πριν τα αυστηρά μέτρα της καραντίνας, γεγονός που σημαίνει πως έχει περιοριστεί η μετάδοση σε ένα σημαντικό βαθμό και η τάση που βλέπουμε είναι ελαφρώς πτωτική, αν και πια με αργό ρυθμό. Ακόμα και διακυμάνσεις που εντοπίζουμε σε εβδομαδιαία βάση κυμαίνονται σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις προηγούμενες εβδομάδες.
Ποια η συνεργασία σας με το Υπουργείο Υγείας και την επιτροπή των λοιμωξιολόγων;
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, αναλύουμε σε καθημερινή βάση τα λύματα και εκτιμάμε ημερησίως το ιικό φορτίο, τον αριθμό των πιθανών φορέων, αλλά και γενικότερα την τάση της διάδοσης της πανδημίας. Τα ευρήματα από τις αναλύσεις μας τα προωθούμε στη Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας, καθώς και στην Επιτροπή των Λοιμωξιολόγων για να αξιοποιηθούν συμπληρωματικά στα δεδομένα που συλλέγουν και στις επιδημιολογικές μελέτες που διεξάγονται από τους αμόδιους επιστήμονες. Τα δεδομένα που παρέχουμε εμείς σε καθημερινή βάση, αποτελούν, αν θέλετε, ένα εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης της εξέλιξης της πανδημίας στο λεκανοπέδιο της Αττικής.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown σύμφωνα με την έρευνα που κάνατε είδατε αύξηση της χρήσης κάποιων ναρκωτικών ουσιών και κάποιων ψυχοδραστικών ουσιών. Θα θέλατε να μας αναλύσετε τα ευρήματα; Που νομίζετε ότι οφείλεται αυτή η αύξηση;
Το πρώτο lockdown είχε θορυβήσει και ανησυχήσει σε μεγάλο βαθμό τον πληθυσμό, έχοντας σημαντικές συνέπειες στην ψυχική του υγεία, κάτι που επιβεβαιώθηκε από τις αναλύσεις που κάναμε στα ανεπεξέργαστα λύματα και την αύξηση που παρατηρήσαμε στην κατανάλωση ψυχοδραστικών ουσιών, αντικαταθλιπτικών αλλά και παρανόμως διακινούμενων με διεγερτική κατά κύριο λόγο δράση ουσιών. Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα είναι η αύξηση που παρατηρήσαμε στην χρήση της κοκαΐνης. Τα επίπεδα που βρήκαμε στα λύματα είναι τα υψηλότερα που έχουμε καταγράψει από την αρχή της έρευνας το 2010. Το μοτίβο της αύξησης διεγερτικών ουσιών είναι κάτι που έχουμε παρατηρήσει να επαναλαμβάνεται σε περιόδους κρίσης. Ωστόσο, είναι πιθανό κάτω από τις συνθήκες καραντίνας, ο πληθυσμός καταφεύγει σε ουσίες που θα του προκαλέσουν το αντίθετο συναίσθημα, δηλαδή τη διέγερση. Προφανώς ουσίες όπως το ecstasy παρουσίασαν πτώση δεδομένου ότι η χρήση τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη νυχτερινή ζωή και τα clubs, κάτι που ήταν ανέφικτο κατά την καραντίνα. Αύξηση παρατηρήσαμε και σε ουσίες με αντικαταθληπτική δράση όπως η σιταλοπράμη, η βενλαφαξίνη και η κλομιπραμίνη αλλά και σε ψυχοδραστικές ουσίες με έντονη αγχολυτική και ηρεμιστική δράση όπως η λοραζεπάμη, η κλοτιαζεπάμη και η διαζεπάμη. Τέτοιες ουσίες, που αντικατοπτρίζουν την ψυχική υγεία σε έναν πληθυσμό είναι λογικό ότι σε περιόδους κρίσης θα παρουσιάζουν αύξηση όπως συνέβη στην πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε όλοι. Παρατηρήσαμε συμμόρφωση του πληθυσμού στις υγειονομικές οδηγίες των Αρμόδιων Αρχών, ενδεικτικά αυξήθηκε σημαντικά η χρήση παρακεταμόλης και περιορίστηκε η χρήση Μη Στεροειδών Αντιφλεγμονωδών Φαρμάκων, αλλά βρήκε διεξόδους σε ναρκωτικές και ψυχοδραστικές ουσίες για να ανταπεξέλθει στην ψυχολογική επιβάρυνση από τον εγκλεισμό και την απομόνωση.
Πόσο σημαντικές είναι στην αντιμετώπιση και διαχείριση της πανδημίας του SarsCOV2 οι μετρήσεις του ιικού φορτίου στα αστικά λύματα;
Η επιδημιολογία λυμάτων αποτελεί ένα χρήσιμο και μη παρεμβατικό εργαλείο για έγκαιρη και έγκυρη προειδοποίηση της πανδημίας. Συνεπώς το γεγονός αυτό, την καθιστά εξαιρετικά σημαντική στην μάχη για την αντιμετώπιση της νόσου, ως συμπληρωματικό εργαλείο στα χέρια των επιδημιολόγων και λοιμωξιολόγων. Επειδή μπορούμε να δούμε αν κάποιος είναι φορέας ακόμα και μια εβδομάδα πριν εκδηλώσει τα συμπτώματα στα λύματα, και λόγω του ότι παρέχει τον συνολικό αριθμό των φορέων (συμπτωματικοί και αυμπτωματικοί φορείς), είναι σύστημα πρόβλεψης και έγκαιρης προειδοποίησης για το πως εξελίσσεται ο επιπολασμός και ποια είναι η τάση τις επόμενες εβδομάδες. Επιπλέον παρέχει πληροφορίες για περιοχές που είναι «καθαρές» από ιικό φορτίο, αλλά και για περιοχές με αυξημένο κίνδυνο μετάδοσης της νόσου, όπως είναι οι δομές φιλοξενίας, τα γηροκομεία, οι τουριστικές δομές, οι φυλακές και άλλες τέτοιες μονάδες. Είναι αναμφισβήτητα, ένα ενισχυτικό εργαλείο για να περιοριστεί η εξάπλωση, να εκτιμηθεί η τάση και έτσι να υιοθετηθούν τα κατάλληλα μέτρα τη στιγμή που πρέπει.
