ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΟΚΑΣ
Πανεπιστημιακός – συγγραφέας
► ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Πριν από αρκετά χρόνια, όταν ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο, αποφάσισα να συνεχίσω σε μεταπτυχιακό επίπεδο με στόχο το διδακτορικό δίπλωμα. Τότε είχα την τύχη να συναντήσω εξαιρετικές προσωπικότητες της επιστήμης και να διδαχθώ πολλά από εκείνους. Μεταξύ αυτών και ο Νίκος Σβορώνος, πατέρας της νεότερης Ιστορίας κατά την ταπεινή μου γνώμη. Θυμάμαι πάντα την προτροπή του: «Ο επιστήμονας πάνω από όλα πρέπει να ποιεί ήθος. Δεν επιβεβαιώνουμε τη θεωρία μας με τις πηγές που χρησιμοποιούμε, αλλά οι πηγές μας οδηγούν στη θεωρία και αυτό είναι το έντιμο».
► Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΩΞΗ. Ποτέ δεν ξέχασα αυτά τα λόγια. Τα θυμήθηκα και τώρα, χρόνια μετά και αφού στα δάχτυλα μου υπάρχει το αποτύπωμα της κιμωλίας. Αφορμή για το παραπάνω αφήγημα ήταν μια παράκληση φίλων αυτοδιοικητικών της Θεσσαλονίκης να βοηθήσω σε μια δικαστική δίωξη του Δήμου. Συγκεκριμένα το δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης με την υπ’ αριθμόν 383/2018 αποφάσισε να αφαιρεθεί το όνομα του Χρυσοχόου από δρόμο της ανατολικής Θεσσαλονίκης, που είχε δοθεί κατά την περίοδο της δικτατορίας, και να μετονομαστεί σε Αλμπέρτου Ναρ, ενός εξέχοντος λογοτέχνη και ιστορικού της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Η απόφαση ήταν σχεδόν ομόφωνη, με αποχή για ευνόητους λόγους της Χρυσής Αυγής και στηρίχθηκε σε πλήρη ιστορική τεκμηρίωση. Κατά εκείνων των αποφάσεων άσκησαν προσφυγή στο ΣτΕ οι απόγονοι του Χρυσοχόου, ζητώντας μάλιστα και αποζημίωση για ηθική βλάβη. Η υπόθεση πρόκειται να εκδικαστεί στις 10 Μαρτίου 2021.
► Η ΣΥΝΔΡΟΜΗ. Ποια βοήθεια μπορούσα να προσφέρω σε μια δικαστική απόφαση με την ιδιότητα του Ιστορικού; Συγκεκριμένα μου ζητήθηκε να αναζητήσω μια παλαιότερη παρόμοια δικαστική διαμάχη του Δήμου Καισαριανής, που δικαιώθηκε, προκειμένου να την χρησιμοποιήσουν ως δικαστικό προηγούμενο.
► Η ΕΡΕΥΝΑ. Είναι γεγονός ότι οι πηγές της Ιστορίας, όσο και αν θεωρούνται μικρής εμβέλειας ή χαμηλής ιστορικής αξίας, παράγουν προβληματισμούς και συμπεράσματα χρηστικής αξίας, ιδιαίτερα για την τοπική Ιστορία. Τις πηγές αυτές αναζήτησα στο αρχείο μου για την Καισαριανή και με την αρωγή του φίλου, συναδέλφου και συγγραφέα Νίκου Σάμιου(1) η έρευνα μου είχε κάποιο αποτέλεσμα. Οι εποχές και οι συνθήκες τελείως διαφορετικές τότε και τώρα. Είχε απόλυτο δίκιο ο Ν. Σβορώνος, γιατί μέσα από τις πηγές αναδείχθηκε και πάλι η αγωνιστική φυσιογνωμία της Καισαριανής. Κάθε λιθαράκι, δηλαδή, κάθε μικρό γεγονός, αναδεικνύει την Ιστορία αυτής της πόλης και τη δρακογενειά των αγωνιστών Δημάρχων της.
Οι απαρχές της έρευνας πήγαν αρκετά μακριά, στην ίδρυση του Δήμου Καισαριανής, το 1934, όταν αποσπάστηκε το από τον Δήμο Αθηναίων. Τότε το Δημοτικό Συμβούλιο με Δήμαρχο τον Γεώργιο Κυπραίο-Σούλιο, αποφάσισε να δώσει και σε τρεις δρόμους της περιοχής τα ονόματα: Λεβέδου, Τέως και Χίου. Η Λεβέδου είναι κάθετη στους δρόμους Ευφρονίου και Ανδρέα Δημητρίου, η Τέως είναι παράλληλη της οδού Λεβέδου και η οδός Χίου είναι κάθετη στους δρόμους Μανωλίδη και Ανδρέα Δημητρίου. Οι λόγοι της ονοματοδοσίας αυτής είχαν να κάνουν με την Ιστορία και τη φυσιογνωμία της προσφυγικής Καισαριανής. Η Λέβεδος και η Τέως ήταν ισχυρές πόλεις της αρχαίας Ιωνίας στην περιοχή της Λυδίας, ενώ η Χίος φιλοξένησε μεγάλο μέρος των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι οποίοι στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στην Καισαριανή.
► Η ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΔΩΝ. Επακολουθεί η περίοδος της γερμανικής κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου πολέμου. Στις περιόδους αυτές η Καισαριανή πρωτοστατεί στους εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες με τεράστιο κόστος. Στις σκοτεινές αυτές περιόδους η πλειονότητα των Δημάρχων διορίζεται, από τις κατοχικές δυνάμεις και τις δωσίλογες κυβερνήσεις, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, όπως αυτή του Νέστορα Ζωϊδη.(2) Οι διορισμένοι Δήμαρχοι εναλλάσσονται. Μια τέτοια δημοτική αρχή εμφανίζεται την 9-1-1951, με Δήμαρχο τον Χριστόπουλο Ιωάννη, η οποία προχωρεί στην προκλητική απόφαση να μετονομάσει τους προαναφερθέντες δρόμους με τα ονόματα Αμβράζη, Τζιλιάνου και Πέτσα, με το αιτιολογικό ότι και οι τρεις υπήρξαν «πρόσωπα φονευθέντα υπό των ΕΛΑΣιτών διά την εθνικήν των δράσιν».
► Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Ωστόσο η ανωμαλία αυτή των διορισμένων Δημάρχων τερματίζεται με τις δημοτικές εκλογές 15ης Ιανουαρίου 1951. Στις εκλογές αυτές εκλέγεται για πρώτη φορά Δήμαρχος ο Λεωνίδας Μανωλίδης, ήρωας των βαλκανικών πολέμων με βαθμό Συνταγματάρχη, δικηγόρος, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης στις γραμμές του ΕΛΑΣ. Στη διάρκεια του Εμφυλίου φυλακίστηκε και εξορίστηκε. (3) Αναδείχτηκε Δήμαρχος Καισαριανής με ποσοστό 36% παρά το κλίμα τρομοκρατίας που επικρατούσε την περίοδο εκείνη και παρά το γεγονός ότι οι Αρχές τού είχαν απαγορεύσει κάθε δημόσια συγκέντρωση ή περιοδεία. (4)
Μια από τις αποφάσεις της νέας δημοτικής αρχής ήταν και η αποκατάσταση της Ιστορίας που είχε βεβηλωθεί από τους δοτούς Δημάρχους της προηγούμενης περιόδου. Συγκεκριμένα το Δημοτικό Συμβούλιο της Καισαριανής με εισήγηση του Λεωνίδα Μανωλίδη αποφάσιζε με συντριπτική πλειοψηφία στις 27 Σεπτεμβρίου 1955 (5) την απόρριψη εκείνης της μετονομασίας και την επαναφορά της προηγούμενης ονομασίας των τριών οδών, δηλαδή Λεβέδου, Τέως και Χίου. Σύμφωνα με το Δ.Σ τα τρία αυτά άτομα Αμβράζης, Τζιλιανός και Πέτσας είχαν συνεργαστεί με τις Γερμανικές Αρχές και τις κατοχικές δυνάμεις, ήταν δηλαδή δοσίλογοι, και, συνεπώς, ήταν πρόκληση για την ιστορική συνοικία που είχε χυθεί τόσο αίμα στη γη της. Ο Ορέστης Μακρής, αναφέρει ότι ο πρώτος από τους τρεις, ο πρώην αντισυνταγματάρχης Ευθύμιος Αμβράζης, ήταν επικεφαλής τμήματος των περιβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας. Ο Αμβράζης μαζί με άλλους δύο ταγματασφαλίτες είχαν εμφανιστεί πάνοπλοι στην Καισαριανή, στις 29 Mαΐου 1944, πυροβολώντας και σκοτώνοντας με καταιγισμό πυρών τον εφεδροελασίτη Καμπάνη. Κατόπιν αυτού, υπήρξε σύγκρουση με περίπολο του ΕΛΑΣ η οποία οδήγησε στον θάνατο και των τριών στη διάρκεια της μάχης. (6)
► ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ. Η απόφαση αυτή προκάλεσε τις αντιδράσεις των αρχών και στην προκειμένη περίπτωση της Νομαρχίας Αθηνών και του ΚΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Καισαριανής. Η εντολή προφανώς είχε δοθεί από το τότε Υπουργό εσωτερικών της ΕΡΕ Δημήτριο (Τάκος) Μακρή. Ο Νομάρχης ανακάλεσε την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καισαριανής και έδωσε εντολή στο Αστυνομικό Τμήμα να φροντίσει για την εφαρμογή της. Το θέμα έλαβε τέτοιες διαστάσεις, ώστε να απειλείται η θέση του Δημάρχου, αλλά και η προσωπική του ελευθερία.
Παρά την τρομοκρατία και τις απειλές, το Δ. Σ του Δήμου Καισαριανής σε νέα συνεδρίαση του στις 24-5-1957 εμμένει σε προηγούμενες αποφάσεις του για τη μετονομασία των οδών που προαναφέρθηκαν. Η αγωνιστικότητα αυτή του Δημάρχου εξόργισε την τότε κυβέρνηση, η οποία έδωσε εντολή στον Νομάρχη να ακυρώσει όλες τις μέχρι τότε αποφάσεις του Δήμου σχετικά με το θέμα, επιβάλλοντας παράλληλα προσωρινή αργία στον δήμαρχο Λεωνίδα Μανωλίδη για ανυπακοή και δίνοντας εντολή στο ΚΑ’ Αστυνομικό Τμήμα να υποβάλει μήνυση κατά του Δημάρχου για «απείθεια»… Αυτό έγινε στις 7/6/1957, με νέα πράξη του νομάρχη Αττικής.
► ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ. Ωστόσο οι ενέργειες αυτές του Νομάρχη παράβαιναν τις σαφείς προηγούμενες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, 819/1957 της 8ης Απριλίου 1957 (7) και την απόφαση 10/1958 της 8ης Ιανουαρίου!!! (8) Σύμφωνα με τις αποφάσεις αυτές δικαιωνόταν ο Δήμος Καισαριανής και ακυρώνονταν οι πράξεις του Νομάρχη. Το σκεπτικό ήταν ότι η ονοματοδοσία των δημοτικών και κοινοτικών οδών και πλατειών αποτελεί καθαρά τοπική υπόθεση και ανήκει στην αρμοδιότητα των δημοτικών συμβουλίων, ενώ ο νομάρχης ασκεί μόνο έλεγχο νομιμότητας και όχι σκοπιμότητας.
► ΝΕΑ ΠΡΟΣΦΥΓΗ. Στις 5 Μαρτίου 1959 το δημοτικό συμβούλιο Καισαριανής άσκησε προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας, θεωρώντας ότι οι αποφάσεις του υπουργού Εσωτερικών και του νομάρχη είναι παράνομες και καταχρηστικές, καθώς αντιβαίνουν στις αρμοδιότητες της και είναι ιστορικά λανθασμένες. Στην ίδια προσφυγή ο Δήμος Καισαριανής ανέφερε και την ιστορική σημασία της αρχικής ονοματοδοσίας για την Ελλάδα και την προσφυγική Καισαριανή.
► Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ. Η τελική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας αποτελεί κόλαφο για την αντιδραστική κυβέρνηση και δικαίωση για τον αγωνιστή Δήμαρχο Λεωνίδα Μανωλίδη και την πλειοψηφία του δημοτικού Συμβουλίου.(9) Η ιστορική αυτή απόφαση ακυρώνει τελεσίδικα τις αποφάσεις υπουργού Εσωτερικών και του νομάρχη Αττικής και επικυρώνει την ονοματοδοσία των τριών οδών με τα ονόματα Λέβεδος, Τέως και Χίος. Υπογραμμίζει ότι πρόκειται για «ονόματα σεβασμίας ιστορικής παραδόσεως και σημασίας εθνικής, υπενθυμίζοντα τον τρισχιλιετή εν τω ανατολικώ Αιγαίω ελληνισμόν και την περιοχήν των εν γένει ιωνικών αποικιών».
Ήταν μια ακόμα μικρή μάχη των αγωνιστών Δημάρχων της Καισαριανής με τη συμπαράσταση του Δημοτικού Συμβουλίου και του λαού της πόλης. Μια ακόμα απόδειξη ότι με αγώνες κατακτήθηκαν ακόμα και οι ονοματοδοσίες δρόμων της ιστορικής αυτής συνοικίας.
ΟΙ ΕΚΚΡΕΜΟΤΗΤΕΣ ΣΗΜΕΡΑ. Μια τέτοια απόφαση είναι και αφορμή να υπενθυμίσω τις εκκρεμότητες, οι οποίες σήμερα μπορούν να γίνουν «αβρόχοις ποσίν», ενώ τότε ήταν διαφορετικά. Εννοώ την υλοποίηση παλαιότερων αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Καισαριανής που ενέκρινε την μετονομασία κάποιων οδών και το αίτημα για τον Βαρκάτζα. Θα ήμουν υπόχρεος, αν η δημοτική αρχή μέσω του Προέδρου του Δ.Σ ή κάποια παράταξη ενημέρωνε όσους τελικά ενδιαφέρονται ακόμα για τέτοια θέματα.
ΠΗΓΕΣ
1. Σάμιος Νίκος, Δημοτική Ιστορία της Καισαριανής, τόμος β’, σελ. 170 &177
2. Τζόκας Σπύρος, Καισαριανή, η φυσιογνωμία μιας Πόλης, Αθήνα 1988.
3. Τζόκας Σπύρος, ο,π
4. Σάμιος Νίκος, ο,π
5. Σάμιος Νίκος, ο,π
6. Ορέστης Μακρής, «Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985.
7. Απόφαση Συμβουλίου Επικρατείας, 819, 8-4- 1957.
8. Απόφαση Συμβουλίου Επικρατείας, 10, 8-1- 1958.
9. Απόφαση Συμβουλίου Επικρατείας, 235, 18-1- 1960.
