Η κηδεία του Ανδρέα Μουρκούση (Αρχείο Συνδέσμου Παλαιών Ζωγραφιωτών)
Το 1943 ο ελληνικός λαός κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη φοβερή απειλή της πολιτικής του επιστράτευσης από το Γ’ Ράιχ και την αποστολή του σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Γερμανία.
Στις 23 Φεβρουάριου 1943, δημοσιεύεται διάταγμα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως σύμφωνα με το οποίο «Έκαστος κάτοικος της Ελλάδας ηλικίας από 16-45 χρόνων είναι υποχρεωμένος, εάν το απαιτήσουν οι περιστάσεις, να αναλάβει υποδεικνυόμενη εις αυτόν εργασίαν δια γερμανικάς ή ιταλικάς υπηρεσίας… οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να εργαστούν και εκτός του τόπου της μονίμου κατοικίας των συγκεκροτημένοι εις συμβιωτικάς ομάδας στρατοπέδου ένα απαιτηθεί τοιούτον».
Πρώτη αντίδραση είναι η γενική απεργία που έγινε στις 24 Φεβρουαρίου παραλύοντας την Αθήνα. Ο όγκος των διαδηλωτών αιφνιδίασε τις Αρχές, αστυνομία και καραμπινιέρους. Οι βίαιες συγκρούσεις είχαν σαν αποτέλεσμα το θάνατο τριών διαδηλωτών και τον τραυματισμό 59. Η λαϊκή κινητοποίηση εναντίον της επιστράτευσης κορυφώνεται με τη γενική απεργία και τη μεγαλειώδη διαδήλωση της 5ης Μαρτίου 1943.
Γράφει η Κατερίνα Μπαλκούρα,
συγγραφέας του βιβλίου «Μέρες Κατοχής στην Αθήνα
(Ζωγράφου-Γουδί-Κουπόνια)»
Στη διαδήλωση αυτή είχαμε τον πρώτο νεκρό Ζωγραφιώτη διαδηλωτή. Τον 19χρονο Ανδρέα Μουρκούση. Ήταν κτηνοτρόφος και όπως κάθε μέρα θα πήγαινε στα πρόβατά του και θα γύριζε στο σπίτι. Το χιονόνερο όμως που έριχνε από το πρωί ματαίωσε τα σχέδιά του. Έτσι παρά την απαγόρευση του πατέρα του, που ήξερε το μέγεθος της κινητοποίησης που είχε γίνει και φοβόταν επεισόδια, κατέβηκε κι εκείνος και ο αδελφός του στη διαδήλωση. Σκοτώθηκε στις 12 το μεσημέρι με μια σφαίρα που τον βρήκε στην κοιλιά. Πεσμένος κάτω, στα χέρια του παιδικού του φίλου Επονίτη Στέλιου Κορρέ πρόλαβε μόνο να του πει ότι «νιώθει ένα κάψιμο στην κοιλιά και ότι νιώθει κάτι να τρέχει μέσα του». Ήταν η εσωτερική αιμορραγία. Η σφαίρα είχε βρει τον στόχο της.
Στη διαδήλωση σκοτώθηκαν επίσης ο Παγκρατιώτης Επονίτης Εδμόντος Τορόν, φοιτητής του Πολυτεχνείου, ο Κώστας Ωραιόπουλος ο Γιώργος Μαρινάκης (ανάπηρος πολέμου), ο Παναγιώτης Σύριος, ο Νικόλαος Κουκουβής, ο Ιωάννης Τσώνης, ο Νίκος Χαβοράκης ή Χαβαράνης κ.α. (…)
Στην κηδεία του Ανδρέα Μουρκούση συγκεντρώθηκε όλη η συνοικία Ζωγράφου, τα Κουπόνια και το Γουδί αλλά και πολλοί Καισαριανιώτες και Βυρωνιώτες, αψηφώντας τις προειδοποιήσεις της αστυνομίας. Μια δεύτερη πάνδημη, πένθιμη όμως, αυτή τη φορά «διαδήλωση». Ένας αποχαιρετισμός στο αγαπημένο παιδί του Ζωγράφου. «Από τα λουλούδια και τα στεφάνια δεν έβλεπες ποιος ήταν δίπλα σου» αναφέρει η Αγγελική Μηλιώνα-Μουρκούση. Το σπίτι του ήταν κοντά στη «Γέφυρα» κι από εκεί μετέφεραν το ανοιχτό φέρετρο γεμάτο λουλούδια μέχρι το Νεκροταφείο Ζωγράφου ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.
«Όταν ακούμπησαν το φέρετρο, το ελαφρύ αεράκι κουνούσε τα μαλλιά του. Μου έχει μείνει η εικόνα αυτή σαν να υπήρχε κάτι ζωντανό πάνω στο νεκρό του σώμα. Το παιχνίδισμα στα μαλλιά του» αφηγείται ο Μιχάλης Τσολάκης. Ο Ανδρέας Μουρκούσης σκοτώθηκε τη μέρα των γενεθλίων του. «Γενέθλιο δώρο» στη θυσία του η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης αφού η Ελλάδα υπήρξε η μόνη κατεχόμενη χώρα της Ευρώπης που ο Χίτλερ δεν μπόρεσε να την εφαρμόσει. Ο ίδιος ο Ανδρέας δεν το έμαθε ποτέ…
Δέκα μέρες μετά τη διαδήλωση γίνεται θέμα σε συνεδρίαση του Δήμου Αθηναίων η απαίτηση του Ανώτατου Διοικητή των Αρχών Κατοχής να βρεθούν 2.000 εργάτες, με καθορισμένο τρόπο πληρωμής για έργα στο Ρουφ. Η πρόσληψη αυτών των εργατών έγινε προς αποφυγήν της πολιτικής επιστράτευσης για να μην προκληθούν άλλες αντιδράσεις.
Στις 18 Απριλίου έγινε το μνημόσυνο του Ανδρέα Μουρκούση κάτω από απειλές και απαγορεύσεις. Ο Ανδρέας δεν ήταν οργανωμένος, ήταν όμως γιος κομμουνιστή και αυτό ήταν αρκετό. Η αστυνομία, όταν απέτυχε η προσπάθεια να ακυρώσει το μνημόσυνο, έδωσε αυστηρές διαταγές στον ιερέα του ναού του Αγίου Θωμά και στον πατέρα του Ανδρέα, Χαράλαμπο Μουρκούση να είναι παρούσα μόνο η οικογένεια διαφορετικά απειλούσαν να κάψουν το ναό. Ο παπα Ηλίας, παρά τις απειλές και το φόβο επεισοδίων, αψήφησε τις απαγορεύσεις και τέλεσε κανονικά το μνημόσυνο σε μια γεμάτη εκκλησία με πλήθος κόσμου που είχε συγκεντρωθεί στην πλατεία από νωρίς. Η αστυνομία δεν τόλμησε να κάνει τίποτα ενώ οι δυνάμεις κατοχής ήταν απλοί παρατηρητές.
Ο Χαράλαμπος Μουρκούσης, πατέρας του Ανδρέα, εκτελέσθηκε από τους Γερμανούς στο Σκοπευτήριο Καισαριανής στις 10 Μαΐου 1944.
Ο αρχιμανδρίτης Ηλίας Αποστολίδης αψήφησε την απαγόρευση τέλεσης του μνημόσυνου του Ανδρέα Μουρκούση. Εδώ, σε μεταγενέστερη φωτογραφία (1967), όταν είχε γίνει μητροπολίτης Καναδά.
Συνθήματα του ΕΑΜ σε τοίχους της Αθήνας εναντίον της επιστράτευσης.
Το εξώφυλλο του βιβλίου «Μέρες Κατοχής στην Αθήνα (Ζωγράφου-Γουδί-Κουπόνια)» της Κατερίνας Μπαλκούρα, στο οποίο περιέχεται η ιστορία του Ανδρέα Μουρκούση.
