Άποψις αγοράς συνοικισμού Βύρωνος. Η προς την πλατείαν Διοικητηρίου είσοδος. Εικόνα από άρθρο του περιοδικού «Έργα», 30 Οκτωβρίου 1926
Γράφει ο Μιχαήλ Βαρλάς, Ιστορικός
Από το 1927 ως το 1930 η στεγασμένη Αγορά του Βύρωνα, γνωστή σήμερα ως Παλιά Αγορά, αποτέλεσε πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης ανάμεσα στους επαγγελματίες της και στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.).
Η Αγορά, ανεγέρθηκε από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, στο οικόπεδο που περικλείεται από τις οδούς Χρυσοστόμου Σμύρνης–Π.Τσαλδάρη (παλιά Αλιάκμονος)-Κωνσταντιλιέρη (παλιά Δωδεκαννήσου)-Ευαγγελικής Σχολής, με γωνίες εκεί που βρίσκονται σήμερα ο “Πέτρινος Φούρνος”, ο “Γρηγόρης”, το “Ελαϊκόν” και η “Ταβέρνα του Τζίμη”.
Το συγκρότημα διέθετε 20 καταστήματα, τα οποία η Ε.Α.Π. μίσθωνε στους επαγγελματίες της περιοχής από τον Μάιο του 1924 ως το 1927. Τότε αποφάσισε να πωλήσει το ακίνητο της Αγοράς στην Ένωσιν Επαγγελματιών, η οποία προχώρησε σε συμφωνία παρά τους επαχθείς όρους.
Η πυρκαγιά που ξέσπασε τα ξημερώματα της 20-12-1928 στο Παντοπωλείο Πόταρη κατέστρεψε ένα σημαντικό τμήμα της Αγοράς και άναψε φωτιές στην διαμάχη με την Ε.Α.Π..
Το 1929 η υπόθεση κοινοποιείται στο Πολιτικό Γραφείο του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και από τα αρχεία του, που απόκεινται στο Μουσείο Μπενάκη, πληροφορούμαστε τις θέσεις των δύο πλευρών. Η ΕΑΠ απαιτεί να νοικιάσουν ξανά οι ιδιοκτήτες τα καταστήματα με αυστηρότερους όρους, όπως η ίδια αναφέρει, και επικαλείται τα τεράστια έξοδα που έχει καταβάλει για την ολοκλήρωση της Αγοράς, 850000 δρ. το 1924, και για την την επιδιόρθωση των ζημιών της πυρκαγιάς του 1928.
Τα σχετικά με το κόστος κατασκευής της Αγοράς για την ΕΑΠ ανατρέπονται από απαντητικό υπόμνημα της Ενώσεως Επαγγελματιών Αγοράς Βύρωνος προς το Πολιτικόν Γραφείον του Πρωθυπουργού τον Οκτώβριο του 1929. Η Ε.Α.Π. φούσκωνε τον λογαριασμό υπολογίζοντας ως δικά της έξοδα την αρχική επένδυση που καταβλήθηκε από το Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων και εκβιαστικά “μας επεβλήθη ν’ αγοράσωμεν οίκημα διά το οποίον εδαπανήθηκαν 760.000 δρ. αντί ποσού 2.700.000!!! …. Επί πλέον δεν συνεψηφίζοντο και τα υπό τύπον μισθωμάτων καταβληθέντα ποσά ως τούτο εγένετο εις όλας τας δικαιοπραξίας της Ε.Α.Π. και ούτω συνολικώς η αξία της αγοράς έφθασεν αισίως τα 4.000.000.000 δραχμών.” Οι επαγγελματίες αποδίδουν στην Ε.Α.Π. δόλο.
“Και δη αφού μας εκράτησεν επί έν έτος έξω των καταστημάτων μας διά να μας αποστραγγήση οικονομικώς ενώ ηδύνατο προ της παρελεύσεως μηνός από της πυρκαϊάς να αποπερατώση το καταστραφέν τμήμα … ζητεί να μας μεταβάλη και πάλιν εις μισθωτάς διά να χάσωμεν όλας μας τας δαπάνας βεβαιούσα δε ότι πρέπει να θεωρούμεθα δι αυτό και ευτυχείς.”
Η διαμάχη της ΕΑΠ με τους επαγγελματίες της Αγοράς Βύρωνος είναι χαρακτηριστική των πρακτικών της Επιτροπής και της απογοήτευσης των προσφύγων. Από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της Αγοράς σταθερό παρέμεινε λιγότερο από το 1/3 των επιχειρήσεων (βλ. Πίνακα Καταστημάτων 1928-1930). Οι παλινωδίες της ΕΑΠ για την αξιοποίηση της Αγοράς υποβάθμισαν την σημασία της. Μέχρι σήμερα η Αγορά δεν αποτέλεσε το σημείο αναφοράς της πόλης, όπως είχε σχεδιαστεί.
Φωτογραφία από την είσοδο της Αγοράς επί της οδού Χρυσοστόμου Σμύρνης, πιθανότατα από τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Ξεχωρίζουν ο Γιώργος Κομνηνός, ο οποίος διατηρούσε ψιλικατζίδικο στα αριστερά της εισόδου της αγοράς μέχρι τα βαθειά γεράματα του και ο Γιώργος Σαβρανάκης, ο «Φανάρας», ο οποίος ασχολείτο με λαμαρινοδουλειές (φαναρτζήδικες, εξ ου και το «Φανάρας»). Πηγή: Μιχάλης Τοπούζης, σελίδα Facebook «Πάλαι ποτέ στο Βύρωνα»
Κάτοψις της αγοράς από άρθρο του περιοδικού «Έργα», 30 Οκτωβρίου 1926
Σκίτσο του εσωτερικού της Αγοράς Βύρωνος. Πηγή: εφημερίδα «Νέος Κόσμος» 31 Μαΐου 1934.
* Το άρθρο βασίζεται σε έρευνα που διεξάγεται με την ευγενική χορηγία της Ένωσης Μικρασιατών Βύρωνα
Πηγές/βιβλιογραφία:
- Γεώργιος Σούλης, Ο Προσφυγικός συνοικισμός Βύρωνος, Έργα ΙΙ.34 (30-10-1926), σ.217-226.
- Αρχεία Βενιζέλου, http://www.venizelosarchives.gr/
- Εφημερίδες Εμπρός και Σκριπ, 21-12-1928 (για την πυρκαγιά)
- Εφημερίδα «Νέος Κόσμος» 31 Μαΐου 1934
- Μιχάλης Τοπούζης, σελίδα Facebook «Πάλαι ποτέ στο Βύρωνα»
